کلیاتی درباره مناسبات معماری قدیم و جدید شهری در ایران
پیش تر در سایت ” دکوراسیون بهفرم ” درباره مناسبات معماری و دکوراسیون داخلی ساختمان با ” نیاز” و . . . ” فرهنگ زندگی ” , باهم گفتگو داشته ایم. در اینجا میخواهیم قدری به گذشته برگردیم و قدری درباره زندگی شهری قدیم بپردازیم.
با وجود چنین ازدحام و تراکم, معدود خانواده های شهری میتوانند صاحب خانه هائی دلباز به سبک قدیم باشند !
زندگی امروز تابع دو گرایش متفاوت و شاید متضاد می باشد. از سوئی هر فرهنگ ( از جمله در زمینه های مسکن و زندگی ) دارای ریشه های تاریخی است. اما سرعت پیشرفت نیز مقتضیات خاصی دارد که بالطبع باعث تغییر و تحولاتی میگردد که برخی ممکن است چندان با عادت های دیرین آن سرزمین و مردم همخوانی نداشته باشد.
حفظ بافت سنتی محلات و ساختمانها از نظر جلب توریسم البته اهمیت دارد. اما از آن مهمتر, حال خوب و آرامش مردمی است که در این منازل روزگار می گذرانند !
طبیعی است که در این جهان دگرگون شونده و متحول, نمیتوان درجا زد. اما تجربه نشان میدهد که بی توجهی به ریشه های فرهنگی نیز کم آسیب نیست.
در این خانه ها گاهی چند نسل باهم زیست میکرده اند !
از جمله این موارد معماری شهری و پلان آپارتمانهای شهری در ایران امروز است. معماری خانه ها در تهران قدیم و دیگر شهرهای بزرگ آنروز ایران, تابع ویژگیهای خاصی بود که با امکانات و مناسبات فردی و اجتماعی آن روزگار کاملا تناسب داشت.
معماری قدیم شهری ایران, با فرهنگ هر قشر و موقعیت اقتصادی- اجتماعی ایشان در پیوند بوده است !
در آنزمان نیز خانه های اعیان با دیگر اقشار و طبقات تفاوت بسیار داشتند. در شهرهای قدیم اگرچه اکثر خانه ها دارای حیاط, حوض و باغچه ای کوچک بودند, اما آنهمه ترتیبات ( نظیر ورودی, دالان, اندرونی و . . . بیرونی ) که در معماری و دکوراسیون خانه های اعیان معمول بود را نداشتند.
نمونه پلان فضاهای یک منزل شهری در تهران قدیم
در معماری شهری قدیم ایران جای هر فضا ( نظیر خواب, نشیمن, پذیرائی, مطبخ, انبار, سرویس و . . . حمام ) بگونه ای طراحی میشد که باعث حداکثر آرامش و رفاه ساکنان باشد. این ” سایت پلان ” که با جغرافیا و فرهنگ هر شهر بسیار هماهنگ بود, ممکن بود از شهری به شهر دیگر کمابیش متفاوت باشد.
امروز شرایط بسیار تغییر کرده و دیگر آن محدودیت های سرمایشی و گرمایشی گذشته وجود ندارد. روابط فردی, خانوادگی و اجتماعی نیز ( حتی در خانواده های سنتی ) با قدیم قابل قیاس نیست. کوچه, محل و . . . خیابانها نیز دیگر آن حال و هوای گذشته را ندارند. اما تجربه نشان میدهد که ریشه های فرهنگ مردم آنقدر عمیق اند که نمیتوان آنرا یکسره نادیده گرفت.
رابطه ” معماری ” و ” سیاست ” را بعنوان مثال میتوان در ساختمانهای اداری دوران نازیسم در آلمان مشاهده کرد !
بدیهی است که در این شرایط, اکثریت بزرگ مردم شهرهای امروز دیگر نمیتوانند صاحب خانه هائی مشابه آنروزگار باشند. تجدید آنگونه از معماری نیز به جهات عدیده ( از جمله گرانی و محدودیت زمین شهری ) ناممکن است. اما چه بهتر که مهندسین معمار و طراحان دکوراسیون داخلی, در تخصیص هر فضای منزل نیم نگاهی نیز به سابقه معماری شهری در آن منطقه و حدود داشته باشند.
استفاده از تجربیات دیگر کشورها ( از طریق مطالعه یا . . . ژورنالهای معماری و دکوراسیون ) البته لازم و مفید است. اما این کار وقتی بدرستی جا می افتد و به ثمر می نشید که همراه مطالعه و آگاهی کافی از تاریخ, فرهنگ و . . . معماری هر شهر ایران باشد ! ؟
معماران برجسته معاصر ایران ضمن آشنائی کامل با معماری مدرن, به معماری قدیم ایران نیز بی توجه نبودند !
” دکوراسیون بهفرم ” در آینده خواهد کوشید تا قدری مشخص تر به این موضوع بپردازد که تخصیص هر فضا در معماری منازل قدیم شهری ایران, بر چه اصول و نگرش مبتنی بوده است.
ویدئو پیوست بازسازی وسیله ای قدیمی را بنمایش میگذارد که برای برش نان استفاده می شده است. در این کار بجز مسائل فنی و نوستالژیک, چه چیزهای دیگری اهمیت دارد ! ؟
